Review sách Lịch sử Israel - Câu chuyện về sự hồi sinh của một dân tộc

[Một dân tộc nhảy múa vũ điệu cuộc sống đến tận cùng]

Gần đây, cơn sốt “trí tuệ Do Thái” bùng nổ với việc học tập người Israel từ dạy con đến làm nông nghiệp, đến lối sống. Thế nhưng, rất ít người Việt thực sự hiểu rõ về đất nước này. Tôi cũng vậy, cho tới khi đọc “Lịch sử Israel: Câu chuyện về sự hồi sinh của một dân tộc”.

Xuyên suốt quyển sách, học giả tài năng Daniel Gordis đã viết lại một cách cô đọng và hấp dẫn nhất về lịch sử của Israel – một đất nước thành công với rất ít cơ hội, nhưng vẫn phải đối mặt với nhiều kẻ thù và trở ngại đáng sợ. Dân tộc Do Thái dù sống cận kề với hiểm nguy nhưng vẫn không ngừng vươn lên. Họ tới từ cõi chết và luôn bị cái chết vây quanh, nhưng họ vẫn tạo nên một quang cảnh sống ngoạn mục.

Israel là một dân tộc lưu vong đã nuôi dưỡng giấc mơ cả thiên niên kỷ về sự cứu chuộc bên bờ vực thẳm, về một quốc gia đang tạo dựng tương lai mà dường như không nơi nào có thể thực hiện được. Nghi thức tế lễ hằng ngày của họ đầy ắp những sự đề cập đến Jerusalem và với những lời khấn cầu rằng Chúa hãy trả họ về Zion. Họ kết thúc Lễ Vượt Qua bằng câu Năm tới tại Jerusalem.

Người Do Thái chưa bao giờ tự nguyện rời khỏi Zion và chưa bao giờ ngừng tin tưởng rằng ngày nào đó họ sẽ trở về. Tháng 5 năm 1948, nhà nước Israel ra đời. Đầy cũng là sự kiện quan trọng đánh dấu mốc cho hàng loạt những vấn đề nan giải: Có nên thành lập nhà nước hay chỉ cần một trung tâm đảm bảo về mặt tinh thần? Tôn giáo có nên được đặt trên cả dân tộc? Những người Arab kề bên có đáng để quan tâm như một kẻ thù đáng sợ hay có thể trở thành một láng giềng tốt bụng nếu người Do Thái mang lại sự tiến bộ cho cả khu vực?

Những câu hỏi đã dần được trả lời một cách thống nhất ở các phần tiếp theo. Hoặc ít nhất những người Do Thái đã có chung một niềm tin trong một số giai đoạn. Trải qua 1800 năm, số phận con dân Do Thái chưa bao giờ thực sự bình an.

Vào thời điểm đó, trên thế giới có khoảng 11 triệu người Do Thái: gần 7 triệu tại Đông Âu, 2 triệu ở Tây và Trung Âu; 1,5 triệu tại Bắc Mỹ, còn lại ở rải rác khắp thế giới. Ở Nga, họ bị ngược đãi. Ở Ba Lan, họ bị phân biệt đối xử. Ở các nước Hồi giáo, họ sống như công dân hạng hai. Thậm chí ngay ở Mỹ, Pháp, Anh, sự ngược đãi họ được xem là hợp pháp.

Tương lai sẽ tồi tệ hơn quá khứ. Trong nửa thế kỷ tới, một phần ba số người Do Thái sẽ bị giết. Hai phần ba số người Do Thái ở châu Âu sẽ bị xóa sổ. Bi kịch khủng khiếp nhất của người Do Thái đang đến gần cho tới ngày một nhóm tinh hoa của tộc người này quyết định tìm đường trở về đất Thánh – về nơi khởi nguồn của họ: Palestine

Đến đây ta luôn thắc mắc tại sao người Do Thái phải khổ sở đến vậy? Tại sao họ phải đánh đổi biết bao xương máu và công sức để thành lập nên nhà nước Israel? Nếu ai đã từng đọc văn học kinh điển châu Âu thời kỳ Trung cổ, Phục hưng, thậm chí cả thời kỳ Khai sáng, đều có thể nhận thấy hình ảnh xấu xí về người Do Thái.

Trong Ivanhoe, trong “Người lái buôn thành Venise”, có thể thấy người Do Thái bị khinh bỉ, bị lăng nhục, bị đối xử tồi tệ còn hơn con vật, dù họ có giàu có cỡ nào. Truy lại nguồn cơn, người Do Thái đã bị kết tội lưu đày vĩnh viễn, không có tổ quốc, không chốn dung thân – vì tội phản Chúa, vì tội đóng đinh con Chúa lên cây thập giá. Không kể hết những khổ đau mà dân Do Thái đã chịu đựng, nhưng cũng qua khổ đau ấy, dân tộc này đã cho cả thế giới thấy sức mạnh trí tuệ cũng như tinh thần của họ.

Trong bất kỳ câu chuyện huy hoàng nào cũng có những nhân vật xuất hiện và lụi tàn, có những sai lầm nhưng cũng không thiếu nỗ lực vươn tới sự vĩ đại. Thay vì chỉ đơn thuần khiến người dân trở nên giàu có hay mang lại nhiều tiện ích cho cuộc sống, nhiều công ty công nghệ Israel còn hướng tới cải tạo thế giới thành một nơi tốt đẹp hơn.

Những nhà đổi mới, khi được hỏi về lý do thôi thúc họ phải hướng tới vấn đề của thế giới, thì đa số câu trả lời đều là: chính nền văn hóa Israel hay Do Thái đã truyền cho họ động lực. Và những giá trị của Israel được lan truyền một cách vô thức trên đất nước này, nó đã trở thành nền văn hóa cốt lõi của người dân Israel.

Israel là nơi phức tạp và năng động. Đó là đất nước tràn ngập những địa điểm linh thiêng nhưng cũng là đất nước thế tục. Cuốn sách này kể câu chuyện về những gì đã xảy ra, nhưng nó đặc biệt nhấn mạnh đến việc tại sao chúng lại xảy ra.

Mặc dù người Israel hiểu rằng họ không thể biết trước tương lai sẽ ra sao, nhưng vẫn có những gợi ý dựa trên những gì họ đã trải qua. Một thế kỉ sau Balfour, chủ nghĩa phục quốc Do Thái là câu chuyện về những thành tựu phi thường. Ngay cả khi điều đó dường như là bất khả thi, Yishuv và sau đó là nhà nước vẫn luôn khiến người ta ngạc nhiên hết lần này đến lần khác.

Hầu hết người Israel đều tin rằng họ và đất nước vẫn còn non trẻ của họ sẽ vượt qua bất cứ thách thức nào có thể ngáng đường. Họ không còn lựa chọn nào khác. Đảm bảo rằng Israel sẽ phát triển mạnh mẽ là trách nhiệm cơ bản và sâu sắc nhất của họ. Cũng giống như thất bại không phải là lựa chọn vào năm 1948, thất bại cũng không phải là lựa chọn tại thời điểm này.

Quả nhiên thứ bị đe dọa, vì Israel không chỉ là một nhà nước. Israel là hiện thân của cuộc đối thoại phong phú vẫn đang diễn ra, một ý tưởng vĩ đại đã trở thành hiện thực. Những gì đang bị đe dọa còn hơn cả đất nước kỳ diệu mà họ, cha mẹ và ông bà họ đã tạo ra và nuôi dưỡng. Họ biết thứ thực sự đang bị đe dọa là tương lai của chính những người mà nhà nước Do Thái được tạo ra để cứu chuộc.

Bối cảnh lịch sử quyển sách này cũng cùng thời kì nhà nước Việt Nam đang oằn mình giải phóng dân tộc những năm 60, 70, 80 của thế kỉ trước. Qua đây mới thấy nước ta đã có được chiến thắng vang dội, nếu nói là kì tích cũng không ngoa. Bởi đâu đó trên thế giới cũng tồn tại rất nhiều lực lượng giải phóng dân tộc, với những cuộc nổi dậy song không phải cuộc nổi dậy nào cũng thành công. Thật sự khâm phục và trân quý biết bao cái tài, cái đức của thế hệ tiền nhân, đã hết lòng, hết sức vì nhiệm vụ giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, để chúng ta có thể sống và làm việc trong hòa bình, độc lập như ngày hôm nay.